We gaan in de tijd terug naar 9 mei 1940. Het is stralend mooi lenteweer. De Tweede Wereldoorlog is in september 1939 begonnen, maar Nederland doet niet mee. Wij zijn neutraal.Hitler heeft beloofd dat als Nederland strikt neutraal blijft, hij ons land niet aan zal vallen. De mensen in Dantumadeel hopen dat Nederland niet aan de oorlog deel zal nemen, maar uit Duitsland komt slecht nieuws. Majoor Sas, een Nederlander die in Berlijn werkt, heeft contact met een secretaris van het bureau van Hitler. Deze Duitser geeft geheime oorlogsinformatie door. Dat kost hem later zijn leven. Op 9 mei belt Majoor Sas met de regering in Den Haag: ‘Morgenochtend bij het krieken van de dag. Hou je taai’. Dat is duidelijke taal, maar het is niet de eerste keer dat majoor Sas met deze boodschap komt. De aanval op Nederland is al een paar keer uitgesteld. Hierdoor komt het dat niet iedereen de boodschap even serieus neemt. Het Sast ook weer zeggen ze. ’t Zal wel weer met een sisser aflopen’.

Op vrijdag 10 mei 1940 blijkt dat de belofte van Hitler dat Nederland niet aangevallen zal worden, waardeloos is. Negenhonderd Duitse vliegtuigen vallen ons land aan. Sommige toestellen komen laagvliegend over Dantumadeel. De eerste Duitse troepen komen die dag tot de stad Groningen

Het Nederlandse leger heeft de opdracht om zoveel mogelijk bruggen op te blazen om zo het Duitse leger te keren en zich daarna terug te trekken. In het noorden moet de Afsluitdijk de Duitsers keren. De bezetting van Friesland gaat veel sneller dan de regering verwacht. Op het kaartje kun je zien hoe de Nederlandse regering het noorden van ons land wil verdedigen.  Een waterlinie van Zoutkamp tot Lemmer moet de Duitsers keren.

Bij Dokkumer Nieuwe Zijlen en bij Zoutkamp worden de sluizen open gezet. Het water in de Zwemmer begint te stijgen. De mensen die in de buurt van De Zwemmer wonen (Driesum,Wouterswoude en Zwaagwesteinde), krijgen bezoek van de politie. Zij moeten met hun vee direct dit gebied verlaten en verhuizen naar hoger gelegen stukken. In Dantumadeel moeten 15 gezinnen in de buurt van De Zwemmer evacueren. Eén gezin weigert en doet niet mee.

De evacuatie is een heel gedoe. Vooral het vee geeft veel drukte. In Kollumerland moeten 3500 mensen en 7000 stuks vee verhuisd worden. Op de foto zie je enkele evacués in Dokkum. Het water in de Zwemmer stijgt langzaam. Zout water drijft De Zwemmer in. Veel zoetwatervissen kun je nu zo pakken. Het water stijgt, maar overstroomt het gebied niet. Het terugtrekken van het Nederlandse leger richting de Afsluitdijk verloopt snel. ’s Middags komt het bevel om het onderwater zetten te stoppen en de volgende dag keren allen weer naar hun huizen en boerderijen terug.  Bij niemand is die nacht ingebroken.

Op 11 mei trekt het Duitse leger over de Groninger straatweg naar de Afsluitdijk.

’s Middags half vier rijdt de eerste Duitse gevechtswagen via Damwoude naar Dokkum. Over de Groningerstraatweg trekt het Duitse leger verder. Lange rijen paarden en wagens met vermoeide en soms slapende soldaten. Pas bij de Afsluitdijk komt de opmars die dag tot stilstand. Zo’n 225 soldaten in moderne kazematten met wanden van drie meter beton kunnen het Duitse leger keren.

Bij de verovering van Friesland sneuvelen 22 Nederlandse soldaten.  Buiten Friesland komen 113 Friese soldaten om. Jochum Fennema 28 jaar uit Wouterswoude is de enige soldaat uit Dantumadeel. Hij sneuvelt bij gevechten bij vliegveld Valkenburg. De oorlogsschade in Friesland valt, vergeleken met de andere provincies, enorm mee.

Op 15 mei geeft het Nederlandse leger zich over. Na een paar weken worden de soldaten uit de krijgsgevangenkampen vrij gelaten. De soldaten uit Dantumadeel zijn voor eind mei weer terug in de gemeente. Keimpe D. Bosch vlucht naar Engeland en komt 5 jaar later weer terug in Zwaagwesteinde.

De Duitsers gedragen zich, op bevel van Hitler, correct. Ze kopen van alles en rekenen keurig af. Hitler probeert het Friese volk achter zich te krijgen. Dat lukt de eerste jaren heel aardig. Van verzet is voor eind 1942 niet veel te merken. Duitsland wint op alle fronten. Op een gebouw in Leeuwarden staat het met grote letters te lezen.

Met reclame probeert Hitler meer aanhang te krijgen. Voor de oorlog stemde zo’n 4% van de bevolking op de NSB. Aan het begin van de oorlog neemt het aantal leden van de NSB toe van 50.000 naar 80.000. Sommige mensen geloven in de nieuwe orde die de Duitsers in Europa willen brengen. Anderen worden lid om gemakkelijk aan een baantje te kunnen komen.

In Zwaagwesteinde mogen ze tijdens de oorlog tegen dit bord op het spoorwegstation aankijken. Wie probeert om het eraf te halen of om het te bekladden en daarbij gepakt wordt, kan rekenen op een forse straf.

In het begin gaat de welvaart vooruit. De Duitsers maken van vliegveld Leeuwarden een groot vliegveld. De 7.000 mannen die op het vliegveld werken, krijgen goed betaald. De prijzen voor de boeren zijn goed en veel Friezen denken: ‘Tot nu toe valt het mee.’

Maar helaas, het valt niet mee. Naarmate de bezetting langer duurt verandert de houding van de Duitsers en neemt de weerzin tegen hen toe. Er komt een eindeloze stroom van regeltjes. Hoe meer regels, hoe gewoner het wordt om die regels, als het enigszins kan, niet op te volgen. In Duitsland ontstaan tekorten en alles wat ze kunnen gebruiken wordt uit Nederland weggehaald. De distributie wordt uitgebreid en uiteindelijk is op de bonnen haast niets meer te krijgen.

Klok Dantumawoude voorjaar 1943

In januari 1943 verliezen de Duitsers de slag bij Stalingrad. Veel Friezen wordt het dan duidelijk dat Duitsland toch niet onoverwinnelijk is. De geallieerden dringen vanaf dat moment de Duitsers langzaam terug. De hoop op bevrijding groeit en een aantal mensen in onze regio besluit om geen genoegen te nemen met de bezetting en actief een bijdrage aan de bevrijding te leveren.

April 1945 Canadezen in Leeuwarden.

Op 14 april is het precies zestig jaar geleden dat onze regio door de Canadezen en de Binnenlandse Strijdkrachten bevrijd wordt. Wie de verhalen over de oorlog en over de bevrijding leest, begrijpt waarom dat feest ook dit jaar weer gevierd moet worden. Over de oorlog in onze regio, over het goed of fout kiezen van de mensen die hier wonen en over de bevrijding van Dantumadeel, daarover gaat deze lesbrief.

.

April 1945, Canadezen in Dokkum