09 Honderd jaar Elfstedentocht

100 jaar Elfstedentocht                         puzzel  / webquest opdracht

 

Kun jij de Elfstedentocht schaatsen? ‘Yes we can,’ zegt Barack Obama. Of zoals mijn moeder dan altijd zei: ‘Wat een ander kan, dat kun jij ook.’

 

 

 

 

In 1985 en 1986 heb ik de Elfstedentocht gereden. Dagen om nooit te vergeten. Een fantastische sfeer. Vooral in steden zoals Franeker en Dokkum. De ontvangst in Dokkum - waar duizenden mensen elke schaatser toejuichen alsof hij de winnaar van de tocht is – geven zoveel kracht dat je weer vele kilometers verder kunt. Ik herinner me vooral de laatste kilometers van Bartlehiem via Oudkerk naar Leeuwarden. Bij Oudkerk luidt iemand een bel: “Nog 6 kilometer”. Een eind verder weer iemand: “Nog 4 kilometer”. In de verte wordt het lichter. Daar ligt Leeuwarden. Er stroomt een onbeschrijflijk gevoel door me heen. Het gaat lukken. Yes we can.

Kun jij de Elfstedentocht rijden? Ja, natuurlijk! Maar... je moet wel eerst trainen. Stukken van dertig kilometer, een rit van 60 kilometer, de Elfmerentocht van 105 km, de Elfgemeententocht van 90 km en noem maar op. Je moet eerst een behoorlijk aantal weken achter elkaar elke dag twee uur trainen en dan ben je er klaar voor. 
 

 

Elfsteden, ijs en schaatsen

Voor een Elfstedentocht heb je elf steden, ijs en schaatsen nodig. Duizend jaar geleden waren er in Friesland nog geen steden. Alle mensen wonen dan in dorpjes en zijn keuterboertjes. Alles wat ze nodig hebben verbouwen ze zelf, er blijft bijna niets over en er is geen geld om iets te kopen. Zo'n samenleving noemen we een agrarische maatschappij. In de dertiende eeuw (1200 tot 1300) gaat het een stuk beter met Friesland. De zeedijken zijn aangelegd. De opbrengst van de boeren groeit.

De boeren houden nu elk jaar een gedeelte van hun opbrengst over. Op de markt verkopen ze wol, graan, boter en kaas. Er is nu zoveel voedsel over dat niet meer iedereen op het land hoeft te werken. Op gunstige plaatsen ontstaan steden. Dokkum ontstaat aan het eind van de Dokkumer Ee en aan het begin van de Lauwerszee. Een gunstige plaats voor het houden van markten en als woonplaats voor handwerkslieden. Zo ontstaan er in de dertiende eeuw in Friesland elf steden. Allemaal aan het water.

Het water is het belangrijkste vervoermiddel tot aan de twintigste eeuw. Dan komen er pas verharde wegen. Wie in 1700 van Dokkum naar Amsterdam wil, gaat met de trekschuit van Dokkum naar Leeuwarden, vervolgens met een andere van Leeuwarden naar Sneek en komt zo na 48 uur in Amsterdam aan. Alleen als er ’s winters ijs ligt, kun je sneller reizen en daarvoor heb je schaatsen nodig.

 

Schaatsen doen de mensen al zo lang ze in Friesland wonen. In de terpen zijn schaatsen van dierenbotten gevonden die al een paar duizend jaar oud zijn. Hier zie je een paar van die schaatsen. Kijk er maar eens goed naar.

 

 

Deze schaatsen worden 'glissers' genoemd. Ze hebben een breed glijvlak in plaats van een scherpe onderkant. Stevig afzetten om zo snelheid te maken lukt niet. Ze gebruiken daarom prikstokken om zo half skiënd en half schaatsend vooruit te komen. 

 

 

Hier zie je de oudste afbeelding die ik van het schaatsen kon vinden. Het is een schilderij uit ±1450. De 15 jarige Liduina valt hier op het ijs. Ze raaktverlamd en moet de rest van haar leven op bed liggen. Zij maakt grote indruk op de vele bezoekers en vooral op chronisch zieken voor wie zij een grote troost is. Uiteindelijk wordt ze door de paus heilig verklaard. Een echte ijsheilige dus. Uit latere tijd tref je veel schilderijen met ijspret aan, zoals deze van Allaert van Everdingen (1621-1675).

 

 

De eerste Elfstedentocht

In 1909 wordt de eerste, officiële Elfstedentocht gereden. Dat is dit jaar precies honderd jaar geleden. Daarvoor zijn er ook al mensen die op één dag langs alle elf steden rijden, maar vanaf 1909 gebeurt dit dus georganiseerd door de Elfstedenvereniging.

 

 

De winnaar van die eerste tocht is de student theologie Minne Hoekstra. Zijn vader heeft een schaatsenfabriekje in Warga waar ze Friese schaatsen (de bekende Friese houtjes) maken.

 

 

Minne Hoekstra rijdt de tocht in bijna 14 uur. Hij wint dat jaar nog een prijs. Hij schrijft namelijk een boekje over de Elfstedentocht en wint daarmee de prijs voor het beste verhaal over de tocht der tochten.

 

 

In totaal zijn er nu 15 tochten gereden. Gemiddeld één per zeven jaar. In 1940, ’41 en ’42 worden er drie tochten achter elkaar gehouden. Of het koud genoeg wordt, is afhankelijk van de windrichting. Staat het haantje van de toren in de winter lang genoeg met de neus naar het noordoosten, dan is het weer raak. Dan vriezen de vaarten en meren tussen de elf steden dicht en komen de Friezen los. Na 1963 moeten we 22 jaar wachten op de volgende tocht. In 1985 en ’86 worden er twee tochten gereden en daarna duurt het weer tot 1997. Niemand kan voorspellen wanneer de volgende tocht komt, maar dat hij komt dat is zeker. 

 

 

De hel van het noorden

'Tocht der tochten, volksfeest op het ijs. Elke deelnemer is een held.' Dit staat in het Friesch Dagblad van 3 januari 2009. Een mooie kop, maar het klopt natuurlijk niet. Helden zijn de mensen die in 1963 de tocht uitrijden. Slechts 1% haalt de finish. Het is die dag maar liefst 16° onder nul. In 1963 ben ik 11 jaar. Oud genoeg om de acht kilometer van Britsum naar Barthlehiem te schaatsen, maar halverwege gaan we toch maar weer terug. Het waait hard en Friesland lijkt wel een poollandschap met al die stuifsneeuw. Op de radio volgen we de tocht verder. Vanaf Bolsward rijdt een zekere Reinier Paping zich los van de kopgroep. Hij rijdt de laatste 100 kilometer alleen door de Siberische kou en komt met een voorsprong van twintig minuten aan in Leeuwarden. Daarmee verdient hij eeuwige roem.

 

 

 

De tochten van '85, '86 en '97 zijn vergeleken bij die van 1963 ‘mooiweertochten’. In 1985 starten er ongeveer 17.000 schaatsers. Ik ben een van hen. Ruim 13.000 deelnemers krijgen het Elfstedenkruisje. Daar had ik bij moeten zijn Als voorbereiding voor deze les over de Elfstedentocht ben ik naar het mooie schaatsmuseum in Hindeloopen geweest. Daar was toen net de uitreiking van de DVD 100 jaar Elfstedentocht, waarvoor allemaal oud-wedstrijdrijders aanwezig waren. Elke winnaar heeft er een eigen vitrine. Ik stond bij de vitrine van 1954 toen er een man van een jaar of tachtig bij mij kwam staan en tegen mij zei: "Sjoch 1954, dêr hie ik by wêze moatten. Dat muoit my no noch. Mar ja, hoe gong dat doe?  It waarberjocht wie striemin De dei derfoar stie der in stoarm en it wiif hie it liif grou." Terwijl hij dit vertelt, geeft hij met

zijn hand voor de buik aan hoe ver zijn vrouw in verwachting was. "Dat ik wie der net by. De oare deis wie it waar prima. Jeen van den Berg ried de tochtyn in tyd fan sân en in heal oere. Nee, dêr hie ik bij wêze moatten." "En de frou?", vroeg ik.  "O, dy pakte dy dei ek net út. Nee, ik hie der by wêze moatten. Dat docht no noch sear."

 

Tekst, foto's en puzzel Dirk Corporaal 2009

 

Opdrachten:

1. Maak de Kruiswoordpuzzel over de Elfstedentocht noteer je score.

 

2. Maak een webquest (webkwestie) over schaatsen of een andere sport.   De webquest bestaat uit een verhaal van ongeveer één A4-tje en internetopdrachten. Deze opdracht doe je alleen of met z’n tweeën. Ga als volgt te werk:

• Kies een sport waar je op zit of waar je (later) graag op wilt

• Verzamel op het internet, thuis of in de bibliotheek informatie en afbeeldingen over die sport.

• Neem eventueel zelf foto’s.

• Zorg voor een pakkend begin en een origineel slot.

• Geef in het verhaal uitleg hoe de sport vroeger ontstaan is.

• Wat er in de loop der jaren veranderd is.

• Waarom deze sport zo aantrekkelijk is.

• Wat de sport kost en hoe en waar je je op kunt geven. Geef aan waar jouw informatie vandaan komt en waar de lezer meer informatie kan krijgen

• Bedenk ongeveer vijf vragen die de lezer moet beantwoorden. Vermeld de internetadressen waar het antwoord te vinden is. Je kunt natuurlijk ook meerkeuzevragen bedenken of een puzzel of zoiets maken.

• Je moet niet iets maken dat er al is. Nergens tekst letterlijk overnemen. Ook niets overnemen en de zinnen een beetje aanpassen.

De webquest email je naar: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. De beste resultaten komen op de website.

 

Verhaal Elfstedentocht met zweefvliegtuig

 

webquest over badminton gemaakt door Ronald Koster klas 2f

 

startpagina