10.3 Het standbeeld van meester Klok in Damwoude

Dit oorlogsmonument staat bij de kruising van de Voorweg en de Achterweg in Damwoude. Het is het beeld van meester Klok. Over deze meester van de openbare school van  Akkerwoude (nu een deel van Damwoude) is een heel goed boek geschreven. Het heet: 'Die rooie schoolmeester'. Het is geschreven door Geert Klok, de zoon van meester Klok. Meester Klok koos er in de oorlog voor om bij het verzet te gaan. Hoeveel mensen kozen net als meester Klok voor het verzet? Wat deed meester Klok in de oorlog? Wie waren er nu goed en wie waren er nu fout in de oorlog? Nu volgt eerst wat uitleg over goed en fout in de oorlog en daarna wat meer informatie over meester |Klok.

Kiezen tussen goed en kwaad; daar gaat het om 

Want FRIJHEIT is een KAR dwaan tusken GOED en KWEA en dêr foar STEAN en der as’t MOAT foar FALLE Want VRIJHEID is een keuze maken tussen GOED en KWAAD en daar voor uitkomen en als het MOET daar  voor sterven. Deze tekst staat bij het monument aan de Hoofdweg in Damwoude.

Na de oorlog is het niet zo moeilijk om uit te maken wie goed was en wie voor het kwaad koos. Kiezen terwijl je er voor staat en niet weet hoe het af zal lopen is veel moeilijker. Toch gaat het daarover op het monument bij de Hoofdweg.

Kiezen tussen goed en kwaad dat doe je in elke tijd opnieuw.

In mijn vorige woonplaats had ik een hele goeie kennis; Rieks de smid. Hoewel hij veel ouder was, had ik veel contact met hem. De smid leerde mij lassen, buizen solderen, paling peuren en snoekbaars vissen. Zo gingen we heel vaak zaterdags het Lauwersmeer op om, onder het genot van een pilsje, te vissen. We spraken dan over alles wat ons bezig hield.

Zo hebben we het een keer over de oorlog. Dan vertelt Rieks mij iets waar ik behoorlijk van schrik. Hij zegt: ‘Mijn vader was bij de NSB. Ik ben opgegroeid in een NSB-gezin. Mijn vader geloofde voor de oorlog in de Duitse aanpak en de nieuwe orde die Hitler beloofde’.

Ik kijk Rieks ongelooflijk aan. Zijn vader lid van de NSB? ‘Ja kijk maar niet zo. Het valt me mee dat ze je dat in het dorp nog niet verteld hebben’. ‘Hoe kwam jouw vader daar bij,’vroeg ik.

‘In de jaren dertig is er grote werkloosheid. In 1933 zijn er veel werklozen in Duitsland’. Meer dan zes miljoen’, zeg ik. ‘Ja zoiets, zegt Rieks,  ‘en dan komt Hitler. Hij belooft de werkloosheid op te lossen. Heel veel mensen zien het niet meer zitten. De democratische regering lijkt het probleem niet op te kunnen lossen. Hitler is onze laatste hoop, zeggen ze en daar maakt Hitler met een perfecte propaganda handig gebruik van. Hij wint de verkiezingen en komt aan de macht. 

Dan daalt de werkloosheid in Duitsland en in Nederland blijft de werkloosheid maar stijgen. In Nederland heb je dan de NSB, die heeft het over de puinhoop die onze regering ervan maakt. Elk jaar meer werklozen. Vierhonderdduizend werklozen; vijfhonderdduizend werklozen; een heel leger van werklozen. Als de NSB in Nederland aan de macht komt, zal ook in Nederland de werkloosheid dalen, net als bij Hitler in Duitsland, zeggen ze.

 

‘Mijn vader is in de jaren dertig ook smid’, vertelt Rieks. ‘In die tijd hebben de boeren het heel moeilijk. Als de boeren het moeilijk hebben verdient een smid weinig. In het Duitsland van Hitler gaat het met de economie een stuk beter. Er worden autowegen aangelegd en de werkloosheid is opgelost. 

Mijn vader was alleen maar lid van die partij’, vervolgt Rieks. ‘Hij heeft nooit iemand verraden of zo, maar wij werden er na de oorlog wel heel lang op aangekeken. Mijn vader koos de verkeerde partij, maar was hij echt fout’? Rieks kijkt mij aan. Wat moet ik hierop zeggen? Ik heb wel een mening over de NSB, maar nog nooit met iemand gesproken die er van huis uit alles mee te maken heeft.

 ‘Kijk’ zo gaat Rieks verder, ‘ik ken hier ook enkele boeren die niet lid waren van de NSB, maar die verkochten tegen veel te hoge prijzen voedsel aan de mensen die bij de hongertochten naar Friesland kwamen om nog wat eten te krijgen. Daar hebben ze leuk aan verdiend en daar zijn ze nooit voor gestraft. Zijn dat wel goeie Friezen?’

Over dit gesprek op het Lauwersmeer van bijna dertig jaar geleden moet ik denken als ik de tekst op het monument van Damwoude lees. Over de mensen die goed gekozen hebben is een heleboel bekend. Gosse Minnema heeft een boek geschreven over: Dantumadeel in de jaren 1940 – 1945. Uitgebreid komt de oorlog van dorp naar dorp daar in voor. Als je iets over jouw dorp wilt weten moet je dat boek lezen. Wanneer je alle verzetsdaden in dat boek over de oorlog achterelkaar leest, dan krijg je het idee dat de helft van de bevolking hier bij het verzet zat. Het is niet zo dat Gosse Minnema dat beweert, maar hij noemt alle verhalen. De verhalen van de mensen die fout waren zijn veel schaarser. Daar schamen ze zich voor. Dat vertel je niet aan een journalist van de krant. Als het enigszins kan houd je daarover je mond. Daar zijn ze al genoeg mee gepest.

Hoe zit het nu met goede en foute mensen in de oorlog? Hoeveel waren er goed en hoeveel waren er fout? Wat was de houding van de meerderheid en wat zou jij gekozen hebben?

Er zijn in de oorlog 80.000 mensen lid van de NSB. Mensen zoals de vader van Rieks. Sommigen zijn alleen maar lid, anderen werken samen met de Duitsers en een behoorlijk aantal gelooft zo sterk in Hitler dat ze zich vrijwillig opgeven voor het Duitse leger. Zo’n 25.000 Nederlandse jongens vechten mee in het Duitse leger. Duizenden van hen komen om in de verschrikkelijke oorlog tegen de Russen. Gestorven voor een foute keus.

In Nederland zijn zo’n 45.000 verzetsstrijders. Daarbij horen bijvoorbeeld de 2.500 leden van de Friese NBS (Binnenlandse Strijdkrachten). De grote meerderheid van de bevolking hoort niet bij het verzet en hoort ook niet bij hen die samenwerken met de Duitsers. Het zijn gewone mensen die maar één hoop hebben. Het einde van de oorlog en de oude vrijheid weer terug, liever vandaag dan morgen.

In Damwoude staat aan de Voorweg het monument van Jacob Klok. Elke week kom ik er een paar keer langs. Altijd staan er bloemen bij. Heel vaak verse bloemen. Wie was Jacob Klok en hoe was het verzet in Dantumadeel georganiseerd?

Jacob Klok is in de oorlog hoofd van de openbare school in Damwoude. In de oorlog is hij één van de drie leiders van het verzet in Dantumadeel. De andere twee zijn: Klaas Wybenga uit De Valom en Douwe de Vries hoofdcommies op het gemeentehuis in Damwoude. Deze drie mannen vormen de leiding en zij hebben per dorp weer mannen gezocht voor het verzet per dorp. In elk dorp één voor de illegale lectuur, één voor het onderbrengen van onderduikers en één voor het ophalen van geld voor onderduikers en het verzet. Onderling kennen deze mannen elkaar en de mannen uit de andere dorpen meestal niet. Hoe minder je weet hoe beter het is. Naast deze namen moet ik ook agent Van der Meulen uit Zwaagwesteinde noemen. Hij speelt ook een heel belangrijke rol. In de oorlog brengt Jacob Klok onderduikers naar onderduikgezinnen. Hij kent als hoofd van de school van Birdaard en in de oorlog als hoofd van de school van Akkerwoude veel vertrouwde gezinnen. Vooral bij afgelegen boerderijen brengt hij onderduikers. Later haalt hij ook geld op voor de vrouwen van de onderduikers, die alleen de kinderen moeten opvoeden en geen uitkering kregen.

Hij helpt bij het verkrijgen van bonkaarten en bij het verkrijgen van vervalste  persoonsbewijzen. Via meester Klok krijgen tientallen Joden een onderduikadres. 

Mensen zoals meester Klok verdienen een monument. Zo'n vader daar kun je trots op zijn. Maar vergeet niet dat er ook aan de kant van wat wij de foute Nederlanders noemen, veel is geleden. De kinderen van de foute vaders zijn daar jarenlang mee gepest. Wie van de oorlog alleen maar onthoudt dat de Duitsers fout waren en wij goed heeft er niet genoeg van geleerd. Vrijheid blijft alleen bestaan als wij er elke keer weer in slagen om een goede keuze te maken tussen goed en kwaad.

Dirk Corporaal 2007