5. Van Kloosterpad tot Centrale As

Wij abten, kerkelijke leiders, burgemeesters..... Het is 24 juli 1453. Het bestuur van Oostergo komt bij elkaar. Aan de kleding herken je de abt van Klaarkamp en die van de kloosters van Dokkum, Burgum en Drachten. Verder zijn er burgemeesters, rechters, kortom allemaal belangrijke mensen die in dit gedeelte van Friesland wat te vertellen hebben. Ze spreken over het reizen in Friesland en over het grote belang voor de handel om niet onderweg bestolen te worden. De wekelijkse marktdag in Dokkum, de jaarmarkten, iedereen heeft er belang bij dat je veilig met je handelswaar over de wegen in Friesland kunt reizen. Alleen zo kan Friesland tot bloei komen. Aan het eind van de dag zijn ze het eens en is het tijd voor de maaltijd. Terwijl de belangrijke mensen aan tafel gaan, schrijft een monnik in keurig gotisch handschrift: Wij abten, praelaten, grietmannen (burgemeesters) .... beloven bescherming op de weg van Dokkum en Klaarkamp naar Drachten. Dieven en rovers zullen aangepakt worden... De monnik zucht, nog één regel en zijn werk zit er op. Dan schrijft hij: int jeer ws Herens MCCCC tria ende fiiftich des lettere deis nei sancta Maria Magdalena dei. Dat betekent: 24 juli 1453. Na de maaltijd zetten acht mensen hun zegel op dit papier.  Daarna drinken ze een glas en brengen een toast uit op het kloosterpad. Zegel van het klooster Aduard. Dat klooster is gesticht door Klaarkamp.

Het Kloosterpad van 1453 In 1453 wordt er een pad aangelegd van Dokkum naar Drachten. Het pad loopt van het klooster Klaarkamp en het klooster in Dokkum, via het klooster in Burgum naar het klooster in Drachten. Op een stuk papier met daarop acht zegels wordt uitgelegd waarom dat pad nodig is.

De Centrale As van 2007

Hieronder staat een stuk uit de tekst van de oorkonde van het kloosterpad. Probeer maar eens of je er een paar zinnen van kunt lezen. Dat valt niet mee, want de Nederlandse taal is in vijfhonderd jaar erg veranderd.   Wy abten praelaten grietmans oldermans schepenen rechteren raedslude hoefdlingen ende ghemene meente der delen ende landen van Oostergho als Dongera deel Dontma deel Ferwerdera deel Liowerdera deel Thiatszerkera deel Ydauwerdera deel Smalingherland ende dioe sted fan Liowerd ende fan Dockum bi kannet myt disse epena brieue dat wi een drachtelick myt malckoerum habbet bi gripen ponten ende articulen als hiir ney scrioen steed--- dis foerscrioene delen ende landen den kaepman tween waghen toe mackien dier hi mit siin gued ynt land ende wta lande reysia mey. Den ene wei fan Liowerd toe Barra convent den oera fan Dockum to Barra convent. Ende elck man dae waeghen toe makien ende toe halden in siin deel ende alzoe gheeth wt seit Donggera deel ende die sted fan Dockum ende Dontma deel den wey wr den faen toe mackien ende te halden tuschen den Broeck ende dae Zwetta.  --- int jeer ws Herens MCCCC tria ende fiiftich des lettere deis nei sancta Maria Magdalena dei.

In 2007 wordt door het provinciebestuur van Friesland en de gemeentebesturen van Dongeradeel, Dantumadeel en Tietsjerksteradeel besloten om van Dokkum naar Drachten een nieuwe weg aan te leggen. Wanneer de nieuwe weg klaar is, ben je  eerder in Drachten. Hieronder leggen ze uit waarom die weg  nodig is. De Centrale As is de nieuwe weg van Dokkum tot aan de Wãldwei bij Nijega. Met De Centrale As wordt het gebied verkeersveiliger. De weg gaat niet meer door de dorpen waardoor de leefbaarheid in de dorpen toeneemt. Een nieuwe kans voor de dorpskernen. De provincie Fryslãn wil Noordoost Fryslân en regiostad Dokkum beter bereikbaar maken. De Centrale As biedt de regio nieuwe economische kansen, want bereikbaarheid is belangrijk voor een goede economie. Over de bouw van woningen, gekoppeld aan de komst van De Centrale As, worden tussen de gemeenten en provincie afspraken gemaakt. Er komt niet alleen ruimte voor wonen, maar ook voor bedrijvigheid en recreatie. Zo is er een plan voor de aanleg van bedrijvenlocatie Quatrebras, ten zuiden van de kruising tussen De Centrale As en de N355. Ook de omliggende regio profiteert van De Centrale As. Nu gaat het meeste verkeer van Dokkum naar Leeuwarden langs de N361 door de Trynwãlden. Dit veroorzaakt veel drukte in de dorpen Aldtsjerk, Oentsjerk en Gytsjerk. Straks zal het meeste verkeer via De Centrale As rijden.

Het Kloosterpad uit 1453 is er nog steeds. Een deel van die route is nu een asfaltweg, maar een groter deel is nog steeds niet verhard. Daar kun je je even in de Middeleeuwen wanen. Deze schilderachtige weg loopt via de Kruiskerk in Burgum naar Drachten. Monniken en handelaars liepen in de Middeleeuwen langs dit pad. Hen maakte het niets uit of ze tien minuten eerder of later in Drachten waren. Het veertig kilometer lange pad was toch een hele dag lopen. Veilig aankomen en niet bestolen worden, dat waren zaken die zwaarder wogen.

Kruiskerk van Burgum

Goede en veilige wegen zijn nu nog belangrijker dan vroeger. We reizen veel meer en dat willen we veilig doen. Wanneer je nu met de auto naar Drachten rijdt, wonen overal langs de weg mensen. In noodgevallen is hulp dichtbij. Veel buitenwegen en fietspaden in Dantumadeel worden verlicht door lantaarnpalen. Onderweg zijn er benzinestations, de politie houdt toezicht en voor pech onderweg hebben we een mobieltje mee. Overal kun je de wegenwacht bellen.

In de Middeleeuwen (500 - 1500 na Chr.) woonden er veel minder mensen in Dantumadeel. Wel tien keer zo weinig. Vooral het zuiden van de gemeente, met onherbergzame veen- en heidegebieden, was erg dunbevolkt. De meeste inwoners van Dantumadeel bleven dicht in de buurt van hun dorp.

Tjasker bij het Kloosterpad

De natuur buiten het dorp was wel heel mooi, maar daar ging je in je eentje niet naar toe. Veel te gevaarlijk. Wie niet bang was, werd wel bang gemaakt door spookverhalen over ´wite wiven´ die over de heide zweefden. Of over de ´Skilige Piip´ waar het 's nachts spookte. Reizen deden de meeste mensen het liefst over of langs het water. Bijvoorbeeld langs de Dokkumer Ee naar Leeuwarden.

Een tocht door het veengebied was gevaarlijk. Een geluk dus dat het Kloosterpad er kwam in 1453. De bestuurders van die tijd; de abten van de invloedrijke kloosters, legden het pad niet alleen aan, maar beloofden ook bescherming. Overtreders zouden streng worden bestraft. Wie bestolen werd op de route kreeg het dubbele terug. Misdadigers moesten wat ze gestolen hadden zeven keer terugbetalen. Konden ze dat niet opbrengen, dan werden ze gemarteld.

Op de kaart van 1664 komt het pad niet voor, maar op de kaart van 1718 staat wel een stuk van het Kloosterpad.

Links van De Valom zie je het woord Tolhuys. Daar gaat het Kloosterpad over de Valomstervaart. Wanneer je meer nieuwe wegen op de kaart van 1718 gaat zoeken, dan ontdek je dat er vooral langs de weg van Driesum naar Rinsumageest allemaal zijwegen bijgekomen zijn. Dit zijn allemaal zandwegen, want pas de afgelopen honderd jaar zijn wegen verhard.

Goddeloos Tolhuis getekend door Ids Wiersma

Bij het bestuderen van de kaart ontdek je nog veel meer tolhuizen. Het onderhoud van de wegen moest betaald worden, maar er bestond nog geen wegen-belasting. Daarom moesten de mensen die het pad gebruikten tol betalen. Voor een paard en wagen betaalden ze een stuiver. Van dat geld werden de wegen onderhouden.

Goddeloos Tolhuis 2007

De belangrijkste weg in Dantumadeel is nu de weg van Veenwouden naar Dokkum. In 1780 kon je alleen in de zomer gemakkelijk via die weg in Dokkum komen, in de winter stond de weg vaak onder water.      

Rond 1850 ging reizen al een stuk gemakkelijker. Je hoefde van Veenwouden naar Dokkum niet meer te lopen, want er reed een diligence, een paardenkoets.

In 1880 werd de paardentrambaan van Dokkum naar Veenwouden aangelegd en een jaar later die van Veenwouden naar Drachten.

In 1880 wordt de paardentrambaan van Dokkum naar Veenwouden aangelegd en een jaar later van Veenwouden naar Drachten. De lijn Dokkum-Veenwouden is de eerste trambaan in Friesland.

Zo ziet de weg en de trambaan er bij Damwoude in 1910 uit. Je ziet ook een paal van het elektrisch. Na 1900 wordt Friesland aangesloten op het 'grote licht' zoals ze dat in die tijd wel noemen. De draden van het elektrisch zitten nog niet onder de grond. De NTM (Nederlandse Tram Maatschappij) had tramlijnen in Friesland en stukken van Drenthe en Groningen. In het museum van Heerenveen kun je tramboekjes nog inzien. Reken eens uit hoe lang de tram er over deed om van Veenwouden naar Dokkum te rijden. Wat was zo ongeveer de gemiddelde snelheid?

Ook in 1914 is de Hoofdweg in Damwoude nog niet bestraat.

 

Op deze foto uit ±1932 is de weg verhard en zie je duidelijk het tramstation De Kruisweg in Damwoude. Sinds 1926 rijdt er een stoomtram. Dat is vrij laat. Het gemeentebestuur van Dantumadeel wil die 'stoomrommel' niet. De koeien zullen er minder melk door geven en zo'n stoomtram is veel te gevaarlijk, zeggen ze. Uiteindelijk wordt de paardentram toch vervangen door de stoomtram. Lang rijdt die niet, want er komen overal bussen en daar kan de stoomtram niet tegen concurreren. De stoomtramverbinding tussen Veenwouden en Dokkum wordt opgeheven.

Tegenwoordig zijn bijna alle wegen in Dantumadeel verhard. Een reis naar Drachten duurt geen hele dag meer maar 30 minuten. In de 17e eeuw duurt een reis van Dokkum naar Amsterdam nog twee dagen. De moeder van mijn schoonvader is in haar leven nooit buiten Friesland geweest. Tegenwoordig is wonen in Friesland en werken in Amsterdam heel normaal. We hebben een mobieltje, we zitten via internet op de digitale snelweg. We zijn overal bereikbaar. We vliegen in zeven uur naar Amerika. Stilstand is achteruitgang zegt de gemeente Dantumadeel. Daarom wordt tussen 2007 en 2015 de Centrale As aangelegd. Een moderne verbinding met het zuiden. Wie geen haast heeft en van de natuur wil genieten kan gelukkig nog het Kloosterpad uit 1453 lopen. Een schitterende en veilige route naar Drachten. En spoken, witte wiven en plaagbeesten? Daar geloven we niet meer in.

Tekst en foto's Dirk Corporaal 2007

 

Hiernaast een filmpje over het verkeer in Nederland.

Hiernaast een filmpje over vervoer, handel en munten in de Middeleeuwen.