3. Stinsen en states in Dantumadeel

 

Your home is your castle

Thuis moet je je veilig voelen. Wanneer iemand jou op straat in elkaar slaat, dan wordt hij daarvoor gestraft. Wanneer iemand jouw huis binnendringt en je daar een mep verkoopt, dan wordt hij nog veel zwaarder bestraft, want your home is your castle, jouw huis is jouw kasteel. Je hoeft daar niemand binnen te laten als je dat niet wilt. Zelfs de politie niet, tenzij ze een huiszoekingsbevel bij zich hebben. Gelukkig leven we hier in Dantumadeel in een mooie en veilige gemeente. Inbraak komt niet vaak voor. Toch doet iedereen 's avonds voor het naar bed gaan de deur op slot, want ongewenst bezoek is heel vervelend.

 

Chr. Mavo ‘De Saad’ 25 januari 2001 Op mavo ‘De Saad’ zijn vannacht een paar computers gestolen. De dieven hebben een raam kapot geslagen en hun buit meegenomen. De computers stonden in een ruimte die blijkbaar niet goed genoeg beveiligd was. Volgens dhr. Visser, de directeur van de school, wisten de dieven precies wat ze moesten hebben. Ze hebben o.a. een splinternieuwe computer van de systeembeheerder meegenomen. Een oude computer lieten ze staan.  De beveiliging van de school ziet er overigens behoorlijk solide uit. Er is een hekwerk van twee meter hoog met daarbovenop prikkeldraad. De deuren gaan op slot met een sleutel waar je geen kopieën van kunt maken en in bijna alle ruimtes zitten detectors. Zelfs het personeel kan na schooltijd het gebouw niet zomaar binnen gaan, want dan moet eerst het alarm uitgezet worden. 'Al deze maatregelen verfraaien de school niet', zo zegt Visser, 'maar helaas zijn ze nodig.'

Veenwouden  900 Een boerengezin in Veenwouden kreeg onlangs onaangenaam bezoek. Enkele mannen te paard verschenen ineens op het erf bij boer Claes Gerritszoon. Ze roofden alles weg wat ze maar konden gebruiken. Het hele gezin van Claes Gerritszoon was op dat moment op het land aan werk. Volgens de boer wisten de overvallers precies wat ze moesten hebben. Een splinternieuw halsjuk namen ze o.a mee, terwijl ze de oude banden, die de ossen vroeger om de hals hadden lieten liggen. In Veenwouden is de overval het gesprek van de dag. Boer Idsenga, de boer met de meeste bezittingen, wacht niet langer af. Hij graaft om zijn boerderij een gracht. De modder uit de gracht laat hij als een beschermwal om z’n hele boerderij heen leggen, wel twee meter hoog. Daarbovenop komt, volgens Idsenga, ook nog een hele rij puntige palen. ‘Ik laat nog een houten toren bouwen waar elke dag  iemand van ons opstaat om ogenblikkelijk hoog van de toren te blazen als er onraad is. Al deze maatregelen verfraaien de boerderij niet', zo zegt boer Idsenga, 'maar helaas zijn ze nodig.'

De daders van de inbraak op de 'De Saad' zijn gepakt en de verzekering heeft de schade vergoed. Dat ging vroeger vaak anders. Er zijn tijden geweest dat de mensen zich onveilig voelden. Soms ging een hele bende uit roven. De kans dat ze gepakt werden, was toen klein.

Geschiedenis is het verhaal van hoe mensen problemen oplossen. Wat kun je allemaal doen om het inbrekers zo moeilijk mogelijk te maken? Hoe rijke mensen dat vroeger in Dantumadeel aanpakten, dat leer je in deze les. We gaan daarvoor kijken naar de Schierstins met z'n gracht en z'n stenen toren (met muren van een meter dik!) en naar andere oude stenen huizen die in Dantumadeel gestaan hebben.

Stins komt van stien, stenen. In de Middeleeuwen, de periode van 500 na Chr. tot 1500 na Chr., woonden de mensen in Dantumadeel in houten huizen. Alleen rijke mensen gebruikten stenen voor hun huis, en ook kerken werden van steen gemaakt. Die stenen kocht men bij Klaarkamp, want zoals je al weet werden daar van de klei uit het Klaarkampstermeer stenen gebakken. Voor dat bakken was veen nodig. Dat haalden de monniken uit de omgeving van Veenwouden.

Tekening uit de 19e eeuw van de Schierstins		De Schierstins heet volgens een oorkonde uit 1436 eerst ‘Idszengha gude’ en ‘heet nu itta Schiera Monnika huse int Johanniswald’   In 1596 lezen we: ‘seeckere huijsinge ofte stins voormaels behoort hebbende onder den gewesen convente Claercamp staende in den dorpe Feenwolden genaempt claercamper schierstins mette oock d’eijgendum vande gracht ende het geboomte ende plantagie buijten opte cant ofte wal staende’
Van stins naar state
Houten toren ± 900 na Chr.		Rond het jaar duizend waren het onrustige tijden. Er was geen koning met een sterk gezag die voor de veiligheid van de mensen kon zorgen.   Hier zie je dat een gezin een aantal maatregelen genomen heeft om zichzelf te beschermen.
Stins ± 1100 na Chr.		Een houten toren is brandgevaarlijk. Een stenen toren is dus een enorme verbetering. 'Stins' betekent stenen toren. De muren van een stins zijn wel één meter dik en er zitten kleine raampjes in, schietgaten waardoor je gemakkelijk van binnen naar buiten kunt schieten maar moeilijk van buiten naar binnen.
Overgang naar state ± 1200 na Chr.		Hier zie je dat de ontwikkeling niet stil heeft gestaan. De achterkleinzoon van Idsinga heeft goed geboerd. Hij is allang geen boer meer. Hij behoort nu tot de adel en wanneer hij geld over heeft, investeert hij in de uitbreiding en beveiliging van zijn slot. De boeren uit de omgeving beschermt hij ook, maar in ruil daarvoor moeten ze wel voor hem werken.
State ± 1300 na Chr.		Dit is al een compleet kasteel.   Na het jaar 1300 werd in Europa buskruit gebruikt. De stenen toren kon het geweld van de kanonkogels niet aan en verloor zijn functie. Bij latere verbouwingen verdwenen de stenen torens. Wat restte was een state (een slot of landhuis).   In Friesland staat nog één zo’n stenen storen: de Schierstins in Veenwouden.

 

kaart Schotanus 1718

Schierstins 

Op deze kaart staat met een pijl aangegeven waar de Schierstins zich bevindt. Verder vertelt de kaart ons dat er nog veel woeste grond rondom Veenwouden was en maar weinig bouwland. De Schierstins dankt z’n naam aan de schiere monniken. Dat zijn de monniken van Klaarkamp die rond het jaar 1400 de nieuwe eigenaren van de Schierstins werden. De monniken haalden veen uit Veenwouden en dat vervoerden ze via de Schiersloot naar hun klooster.

 

De weg van Damwoude naar Veenwouden liep toen via de Swartzenbergs Reed (dus niet, zoals nu, via De Valom). Deze Reed heet ook wel het Goddeloos Tolpad en gaat via het Tolhuis. Je kunt dat tolhuis op de kaart vinden. Het pad is er nu nog, het is nu een schelpenpad. Vroeger was het een onderdeel van het oude kloosterpad dat van Klaarkamp naar Drachten liep. Het komt al voor in een oorkonde van 1453.

 

Op deze tekening zie je de Schierstins in 1724. Hij was toen eigendom van H. Mellema, luitenant-kolonel in de Grietenij van Dantumadeel.

 

 

Tot 1580 was de Schierstins eigendom van de monniken. In 1580 werd Friesland van katholiek protestant. Alle bezittingen van de kloosters vervielen aan de Staten van Friesland (het bestuur van Friesland). De kloosters werden gesloopt en de opbrengst van al die kloosters met hun bezittingen verdween in de schatkist van de Staten van Friesland. Gelukkig werd de Schierstins niet gesloopt maar verkocht.

 

 

Momenteel is de Schierstins eigendom van de gemeente Dantumadeel. Hij is gerestaureerd en wordt gebruikt als expositieruimte. Op de bovenverdieping vind je een tentoonstelling over de Schierstins en over het klooster Klaarkamp.

 

States in Dantumadeel: opkomst en ondergang

Door het buskruit verdwenen veel stinsen, maar de meeste states bleven nog honderden jaren staan. Op oude kaarten van Dantumadeel zie je ze liggen. Klik maar eens op de website op de kaart van Schotanus uit 1718. Daar heten de states Edelen Staten. Zoek ze allemaal maar eens op. Hoeveel tel je er?

Van een paar van die states zie je hieronder een afbeelding met twee berichten: het eerste een tekst waarin de state in de Middeleeuwen genoemd wordt en het laatste bericht wanneer de state wordt afgebroken of te koop aangeboden.

 

 

Melkema State in Rinsumageest, getekend in 1723.

In 1439 ontvangt Thieppka Sceltama van Juwe Bockama de Melkema State te Rinsumageest.

In de Leeuwarder Courant van 26 januari 1754 staat: Te koop Melkemastate met grote plantage te Rinsumageest, begerechtigt met een dubbele bank in de kerk aldaar. Op 22 mei 1754 staat er in de krant: Melkema State te Rinsumageest op afbraak verkocht

 

Tjaarda State (Rinsumageest 1723)

In een oorkonde van 1421 wordt Sydze Thiarda ‘upter Gaest’ genoemd.  Hij was grietman (burgemeester) van Dantumadeel.

Leeuwarder Courant 1 oktober 1835 Bij het afbreken van Tjaarda-slot wordt een kistje gevonden dat in de muur zat ingemetseld. In het kistje zitten de wapenstempels van de laatste leden van het geslacht Hermana.

 

Eijsinga State (Rinsumageest)

In 1421 wordt er gesproken over Eijsinga State. Feije Asinga schenkt dan een stuk land aan het klooster Genezareth. In 1431 wordt hij Feije Eijsingha genoemd en doet hij een schenking aan het klooster Klaarkamp ‘om de zaligheid’ van hemzelf en een paar familieleden te ontvangen.

Leeuwarder Courant 10 dec. 1791 Te koop: Eyssinga-State te Rinsumageest met tuinen en bossen en 90 pondematen grond. LC 7 april 1805: Te koop grote afbraak van Eijsinga-State waaronder 30.000 stenen.

 

Rinsma State (Driesum 1719)

Rinsma State (Driesum 1928)

Rinsma State (Driesum 2007)

Rinsma State (Driesum 2007)

In de belastingboeken van 1511 komt ‘Peter op Rinsma guedd’ voor. Hij moet belasting betalen voor 29 pondematen veengrond, 10 pondematen zaailand en 31 pondematen grasland.

Leeuwarder Courant 2000 Te koop aangeboden Rinsma State. Voormalig gemeentehuis van Dantumadeel.   Momenteel (2007) is Dirk Scheringa de eigenaar.

 

Grachten en dikke muren zijn tegenwoordig niet meer zo belangrijk om ongewenst bezoek te voorkomen. Wij beschermen onze computer met antivirussoftware en een firewall; onze auto met een alarmsysteem en startonderbrekers en zo zijn er nog veel meer manieren. Probeer maar eens een een lijst te maken van dingen die wij tegenwoordig doen om ons tegen indringers te beschermen.

 

Maak de puzzel over stinsen en states in Dantumadeel

 

Tekst, puzzel en foto's: Dirk Corporaal 2007

 

Filmpje over het dagelijks leven in een middeleeuws kasteel.

 

Filmpje over een aanval op een  middeleeuws kasteel.

 

Filmpje over het dagelijks leven in een middeleeuws huis